Vallen woningaanpassingen onder nieuwe Wmo-abonnement?
Meerdere keren besprak ik de problemen die ontstonden vanwege de veranderingen in de eigen bijdrage regeling sinds het ingaan van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015, voor de gebruikers van een “maatwerkvoorziening”. Een voorziening die geheel is toegesneden op de leefsituatie van de betreffende persoon. Daaronder vallen bijvoorbeeld grotere woningaanpassingen zoals liften en aanbouwen.
Hoe werkte oude systeem?
Die regeling wijkt op cruciale punten af van de situatie die vóór 2015 gold. Ook toen konden de eigen bijdragen behoorlijk oplopen, zeker voor aanvragers met een goed inkomen en/of vermogen. Gemeenten konden (beperkt) aan inkomenspolitiek doen, door bij het verdelen van de beschikbare Wmo-middelen mede naar de financiële situatie van de aanvrager te kijken. Maar in dit oude systeem was de duur van de eigen bijdrage nog wel gemaximeerd op 39 perioden van vier weken. Bovendien waren kinderen onder de 18 jaar vrijgesteld van betaling. Wel zo eerlijk dus, zowel voor aanvragers als verstrekkers.
Maximaal verschuldigde eigen bijdrage
Na 1 januari 2015 is dat veranderd. Het CAK, dat is belast met het innen van de eigen bijdragen, ontwikkelde een berekeningsmethode voor de maximaal verschuldigde eigen bijdrage. De meeste gemeenten leggen die in voorkomende gevallen vrijwel altijd aan een cliënt op. Daarnaast zijn ook nog eens de maximale bijdrageduur en de uitzonderingspositie voor jongere kinderen verdwenen. Alles opgeteld leidt dit voor veel mensen tot aanzienlijk hogere eigen bijdragen, van soms honderden euro’s per periode van vier weken. Vele hulpbehoevende senioren of bijvoorbeeld gezinnen met een gehandicapt kind worden hiervan de dupe. En hun financiële situatie is in veel gevallen toch al niet zo rooskleurig vanwege de opeenstapeling van allerlei andere zorg gerelateerde kosten…
Deels speelden aanloopproblemen hier een rol, maar daarnaast ook een te enge interpretatie van de wet. Nergens verplicht de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 gemeenten namelijk dat een eigen bijdrage altijd maximaal dient te zijn. Er bestaat voldoende beleidsvrijheid voor gemeenten om lagere bijdragen op te leggen. Zelfs om deze op nihil te stellen. Toch gaan in de praktijk te veel gemeenten nog steeds uit van de maxima die het CAK berekent. Zij komen onvoldoende toe aan het optuigen van een meer op maat gesneden eigen bijdragenbeleid. Al zijn er de laatste jaren gelukkig steeds vaker positieve uitzonderingen te melden.
Andere knelpunten
Naast de hoogte van de eigen bijdragen zijn er meer knelpunten die extra kosten met zich mee brengen voor aanvragers. Zoals bijvoorbeeld de nieuw ingevoerde bijdrageplicht voor kinderen tot 18 jaar, die voortaan via (het inkomen/vermogen van) hun ouders of verzorgers wordt opgelegd.
Maar verreweg de belangrijkste achteruitgang betreft het feit, dat de voorheen bestaande maximale termijn van 39 perioden van vier weken is losgelaten. Voortaan blijft de betalingsverplichting voor de eigen bijdrage net zo lang doorlopen, tot het volledige toegekende subsidiebedrag is terugbetaald. Dan wel: totdat de kostprijs van de verstrekte voorziening is bereikt.
Met deze laatste verandering mag een bijdrage vanuit de Wmo 2015 voor een aanvrager de jure misschien nog steeds een subsidie genoemd worden, de facto is het eigenlijk een soort renteloze lening geworden. Alleen de mensen met de allerlaagste inkomens worden ontzien. Zij betalen aanzienlijk lagere eigen bijdragen, in de orde van enkele tientjes per periode van vier weken.
Woningaanpassingen leiden tot (te) hoge maandlasten
De echte pijn wordt gevoeld bij de inkomens daar net boven. De lagere middeninkomens dus, die een sociale huurwoning hebben of een goedkoper koophuis. Die soms ook nog eens “onder water” staan, met een hogere hypotheekschuld dan de verkoopwaarde. Zo’n situatie maakt het ook voor een gemeente bijna onmogelijk om het verhuisprimaat toe te passen, dat in veel Wmo-verordeningen staat.
Per 1 januari 2015 moesten deze mensen plotseling de aan hen toegekende aanpassingen aan hun woning volledig zelf gaan betalen. Dat kan dan gaan om bedragen van vele tienduizenden euro’s, die voorheen in bepaalde situaties nog volledig als gift werden verstrekt. De maandlasten voor bij voorbeeld de ouders van een kind met een spierziekte in een kleine koopwoning, stegen daarmee opeens van nul naar een paar honderd euro.
Als adviseur woningaanpassingen en Wmo, zag ik na januari 2015 ook in mijn praktijk de mensen die ik ondersteunde dan ook één voor één afhaken. De maatschappelijke ondersteuningstaak van gemeenten, waarvoor de Wmo ooit bedoeld was, gold op deze manier alleen nog maar voor de allerlaagste inkomens. Iedereen daarboven moest maar naar wegen buiten de Wmo om zoeken. Lenen bij een bank gaf (ondanks de rentebetalingen) aanzienlijk lagere maandlasten (maar uiteindelijk veel hogere totaalkosten) dan aanvragen via de Wmo. Dus staken mensen zich in de schulden of zagen helemaal van ondersteuning af.
Introductie Wmo-abonnement
Nu komt het de overheidsfinanciën natuurlijk ten goede, wanneer de mensen die zichzelf kunnen redden geen beroep meer (hoeven) doen op de Wmo. Maar bepaalde groepen blijken daarbij dus tussen wal en schip te zijn gevallen.
Uiteindelijk kreeg ook de overheid oog voor deze stapeling van zorgkosten bij de mensen die aangewezen waren op de Wmo. Daarom lanceerde het nieuwe kabinet eind 2017 het idee van een “Wmo-abonnement”. Een vast, laag bedrag van 17,50 euro per vier weken als eigen bijdrage voor iedereen, die in het vervolg gebruik zou gaan maken van Wmo-voorzieningen. Ongeacht inkomen of vermogen.
Wetswijziging Wmo per 2020
Dit idee is sindsdien van alle kanten bestudeerd en uitgewerkt in een wetswijziging van de Wmo, die per 1 januari 2020 moet ingaan. Er was eerder echter al toegezegd dat de nieuwe regeling al per 1 januari 2019 zou ingaan. Deze datum bleek onhaalbaar. Omdat de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel ook nog een tijdje duurt, is daarom voor het jaar 2019 een tussenoplossing bedacht.
Zo komt er een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) ter overbrugging. Deze AMvB gaat uit van een abonnementsbedrag van 17,50 euro per periode van vier weken. In de nieuwe Wmo-regeling vanaf 2020 zal een bedrag van euro 19,00 per maand gaan gelden. Hetgeen ongeveer met elkaar overeen komt.
Dure woningaanpassingen uitzonderen van Wmo-abonnement?
Aanvankelijk wat het de bedoeling om de dure woningaanpassingen uit te zonderen van beide nieuwe regelingen, in de definitieve versies zijn deze toch opgenomen. Voor de betrokken aanvragers is dat positief. Juist voor deze kostbare maatwerkvoorzieningen vormden de hoge eigen bijdragen immers een onoverkomelijk obstakel.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is minder positief over het “Wmo-abonnement”. Met name wanneer ook de woningaanpassingen onder deze “goedkope” regeling gaan vallen. Daarom was de VNG voorstander van een uitzondering hiervoor. Zij vreest de mogelijk aanzuigende werking. Mensen met voldoende eigen middelen die nu hun dure aanpassingen zelf (of via de eigen bijdrage) betalen, komen dan immers ook ten laste van het gemeentelijke Wmo-budget. Met als mogelijk uiteindelijk gevolg extra bezuinigingen op de gemeentelijke Wmo. Dit is een reëel probleem, dat bij invoering van een “Wmo-abonnement” om een oplossing vraagt.
Vooralsnog voorziet de overheid in extra geldmiddelen voor de gemeenten. Of deze voldoende kostendekkend zijn zal moeten blijken. Daarnaast zullen regelmatig de effecten van de nieuwe regeling worden geëvalueerd, zodat gemeenten eventueel kunnen bijsturen. Bijvoorbeeld door het verzwaren van de toegang tot dure woningaanpassingen of het stellen van aanvullende eisen.
In ieder geval kan er worden gesteld, dat de torenhoge eigen bijdragen voor woningaanpassingen, die in mijn eigen praktijk aantoonbaar tot het mijden van Wmo-zorg hebben geleid, eindelijk gaan verdwijnen. Of het nieuwe “Wmo-abonnement” ook daadwerkelijk aan het door de overheid beoogde doel gaat beantwoorden, zonder al te veel negatieve gevolgen, moet de toekomst uitwijzen.
